Tadqiqot obyekti – bu ilmiy tadqiqotda o‘rganilayotgan jarayon, hodisa, muammo yoki tizimdir. Bu obyekt ustida ilmiy asoslangan tahlillar, kuzatishlar va eksperimentlar olib boradi.

Tadqiqot obyektini aniqlashda quyidagilarga e’tibor beriladi:

1. Ilmiy yangilik – Tadqiqot obyekti ilgari to‘liq o‘rganilmagan yoki yangi yondashuvlar orqali tahlil qilinayotgan bo‘lishi kerak;

2. Amaliy ahamiyat – Obyekt real hayotdagi muammoga bog‘liq bo‘lishi, uni hal qilish imkoniyatini yaratishi zarur;

3. Mavjud ilmiy asoslar – Obyekt bo‘yicha ilgari olib borilgan ilmiy tadqiqotlar mavjud bo‘lishi, ammo ular sizning yondashuvingiz bilan to‘liq qamrab olinmagan bo‘lishi lozim.

Tadqiqot obyekti haqida chuqur ma’lumot olish usullari:

1. Ilmiy adabiyotlar tahlili (literature review):

Scopus, Web of Science, Google Scholar, JSTOR kabi bazalarda obyekt bo‘yicha ilmiy maqolalarni qidirish;

Obyektga oid asosiy nazariyalar, ilgari o‘tkazilgan tadqiqotlar, ilmiy bahs-munozaralarni tahlil qilish.

2. Metodologik tahlil:

obyektni o‘rganish uchun qanday ilmiy metodlar ishlatilganini o‘rganish;

qanday yangi metod yoki yondashuvni qo‘llamoqchi.

3. Statistik va empirik ma’lumotlar tahlili:

agar obyekt ijtimoiy, iqtisodiy yoki texnik tizim bo‘lsa, unga doir statistik ma’lumotlar (hisobotlar, monitoring, sotsiologik so‘rovlar)ni yig‘ish;

real holatni aks ettiruvchi faktlarni keltirish.

4. Soha mutaxassislari bilan intervyu/suhbatlar:

obyekt bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan amaliyotchilar yoki olimlar bilan intervyu tashkil etish;

ular orqali amaliy muammolar, mavjud tajribalar haqida chuqur ma’lumot oladi.

5. Tajriba va kuzatuvlar:

Agar obyekt eksperimental yo‘l bilan o‘rganilishi mumkin bo‘lsa (masalan, biologik hodisa, texnologik jarayon), laboratoriya yoki dala sharoitida tajribalar o‘tkazish;

Misol: Tadqiqot obyekti sifatida “makroiqtisodiy barqarorlik”.

Agar sizning PhD ishingizda tadqiqot obyekti – “makroiqtisodiy barqarorlik” bo‘lsa, siz quyidagilarni o‘rganishingiz kerak:

Inflyatsiya, ishsizlik, iqtisodiy o‘sish, to‘lov balansining barqarorligi haqida nazariyalar.

So‘nggi 10–20 yildagi iqtisodiy o‘zgarishlar va ularning makrobarqarorlikka ta’siri.

O‘zbekiston yoki boshqa tanlangan mamlakatda makroiqtisodiy siyosatni tahlil qilish.

Barqarorlikka ta’sir qiluvchi tashqi va ichki omillar (xomashyo narxlari, siyosiy beqarorlik, pandemiyalar).

Tadqiqot obyekti — bu PhD dissertatsiyasining asosiy ilmiy markazi hisoblanadi. Uni chuqur o‘rganish uchun:

Ilmiy asoslar bilan tanishish,

Empirik ma’lumotlar to‘plash,

Metodologiyani aniqlash,

Tanlangan obyektning dolzarbligini isbotlash.

Pedagogika sohasida PhD tadqiqot tadqiqot obyekti haqida chuqur va ilmiy asoslangan tahlil quyidagi yo‘nalishlarda bo‘lishi mumkin.

Pedagogikadagi tadqiqot obyekti – bu shaxsning ta’lim-tarbiya jarayonidagi rivojlanishi, ta’lim mazmuni, shakl va metodlari, pedagogik jarayon ishtirokchilari (o‘qituvchi, o‘quvchi, ota-ona) yoki pedagogik muhit kabi hodisa yoki tizim bo‘lishi mumkin.

Pedagogik tadqiqot obyektiga misollar

Quyidagi obyektlar pedagogik tadqiqotlarda keng o‘rganiladi:

yo‘nalish tadqiqot obyekti misoli;

umumiy pedagogika o‘quvchi shaxsining rivojlanishi;

ta’lim texnologiyalari raqamli ta’lim muhiti;

kasbiy ta’lim o‘qituvchilarning kasbiy kompetensiyasi;

maxsus pedagogika nogironligi bo‘lgan bolalarni o‘qitish metodikasi;

ijtimoiy pedagogika Ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalar bilan ishlash jarayoni.

Pedagogik tadqiqot obyektini o‘rganish usullari

1. Nazariy asoslarni o‘rganish:

pedagogik hodisa yoki jarayon haqida quyidagilarni aniqlash;

uning ilmiy ta’rifi;

tarixiy rivojlanish bosqichlari;

muhim nazariy yondashuvlar;

yetakchi pedagoglar g‘oyalari.

2. Amaliy-tajribaviy ma’lumotlar:

o‘quvchilar, o‘qituvchilar, ota-onalar bilan so‘rovnoma/intervyu o‘tkazish;

pedagogik kuzatuvlar;

dars tahlili, eksperimentlar;

ta’lim natijalari statistikasi.

3. Pedagogik jarayon ishtirokchilari haqida tahlil

Agar obyekt – masalan, “o‘quvchilar tanqidiy fikrlashini shakllantirish jarayoni” bo‘lsa:

O‘quvchilarning hozirgi darajasini aniqlash;

Ularga qo‘llanilayotgan metod va texnologiyalarni o‘rganish;

Ularga ta’sir qiluvchi ijtimoiy-psixologik omillarni aniqlash.

misol: o‘qituvchilarning raqamli pedagogik kompetentsiyasi

Agar tadqiqot obyekti – o‘qituvchilarning raqamli kompetensiyasini rivojlantirish bo‘lsa:

Tadqiqot obyekti:

O‘qituvchilarning raqamli texnologiyalarni pedagogik maqsadlarda qo‘llashdagi faoliyati va rivojlanish jarayoni.

Tadqiqot predmeti:

Raqamli pedagogik kompetensiyani rivojlantirishning metodik shart-sharoitlari, texnologiyalari, shakl va uslublari.

Tahlil yo‘nalishlari:

Raqamli kompetensiyaning nazariy asoslari

Mezon va indikatorlar:

O‘qituvchilarning mavjud bilim va ko‘nikmalari

Ta’lim tizimidagi mavjud infratuzilma

Innovatsion metodlar: LMS, Zoom, interaktiv platformalar

Tadqiqot obyekti haqida chuqurroq tushuncha hosil qilish uchun quyidagi savollarga javob topishga harakat qilinadi:

1. Bu hodisa/pedagogik jarayon qanday kechadi?

2. Bu hodisaga kimlar ta’sir qiladi?

3. Qaysi yosh guruhida kuzatiladi?

4. Qanday sharoitlarda samarali kechadi?

5. Ilgari bu obyekt kim tomonidan o‘rganilgan?

6. Ilgari o‘rganilgan yondashuvlar yetarlimi yoki yangilik kiritish kerakmi?

XULOSA

Pedagogikadagi tadqiqot obyekti — bu ta’lim-tarbiya jarayonidagi real pedagogik muammo yoki hodisadir. Uni o‘rganish uchun:

nazariy bilimlar asosida aniqlash;

ilgari o‘rganilgan ilmiy manbalarni tahlil qilish;

empirik usullar bilan ma’lumot yig‘ish;

yangilik kiritish imkoniyatini aniqlash.